विभूषण

विभूषण भनेको के हो ?

नेपालको संविधानको धारा २७७ मा व्यवस्था भए अनुरुप विभूषण ऐन, २०६४ बमोजिम राष्ट्रपतिबाट राष्ट्रिय जीवनका विभिन्न क्षेत्रमा विशिष्ट योगदान पुर्‍याउने महानुभावहरुलाई मुलुकका तर्फबाट कदर तथा सम्मानस्वरुप प्रदान गरिने मानपदवी, अलङ्कार र पदकहरुलाई नै विभूषण भनिन्छ।

विभूषणको संवैधानिक/कानूनी आधार के छ ?

नेपालको संविधानको धारा २७७,
विभूषण ऐन, २०६४,
विभूषण नियमावली, २०६५ (संशोधन सहित) र
विभूषण सिफारिस कार्यविधि एवं प्रदान सम्बन्धी मापदण्ड, २०७५ ।

विभूषण कहिले प्रदान गरिन्छ ?

वि.सं. २०६७ साल देखि गणतन्त्र दिवसको अवसरमा विभूषण प्रदान गर्ने कार्य भएकोमा २०७५ साल देखि संविधान दिवसको अवसरमा प्रदान हुँदै आएको छ। सामान्यतया प्रत्येक वर्षको असार मसान्तभित्र विभिन्न निकायहरुबाट विभूषण समितिमा प्राप्त सिफारिसहरुबाट समितिले नेपाल सरकार, मन्त्रिपरिषद्‍मा सिफारिस गर्दछ। मन्त्रिपरिषद्को निर्णय पश्चात् राष्ट्रपतिबाट संविधान दिवसको दिन घोषणा हुदै आएको छ।

विभूषण कति प्रकारका छन् ?

विभूषण देहाय अनुसार रहेका छन्:-

(१) मानपदवी

नेपाल रत्न
राष्ट्र गौरव
राष्ट्रदीप

महाउज्ज्वल राष्ट्रदीप प्रथम श्रेणी
उज्ज्वल कीर्तिमय राष्ट्रदीप द्वितीय श्रेणी
सुकीर्तिमय राष्ट्रदीप तृतीय श्रेणी
कीर्तिमय राष्ट्रदीप चतुर्थ श्रेणी
राष्ट्रदीप पञ्चम श्रेणी

जनसेवाश्री

सुप्रसिद्ध प्रबल जनसेवाश्री प्रथम श्रेणी
प्रसिद्ध प्रबल जनसेवाश्री द्वितीय श्रेणी
सुप्रबल जनसेवाश्री तृतीय श्रेणी
प्रबल जनसेवाश्री चतुर्थ श्रेणी
जनसेवाश्री पञ्चम श्रेणी

(२) विभिन्न अलंकारहरु र

(३) विभिन्न पदकहरु

विभूषण कस्ता व्यक्तिलाई प्रदान गरिन्छ ?

राष्ट्रिय जीवनका राजनैतिक, आर्थिक, सामाजिक, साँस्कृतिक, अन्वेषणात्मक लगायतका अन्य क्षेत्रमा वा अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा विशिष्ट योगदान पुर्‍याउने नेपाली नागरिक तथा कुनै क्षेत्रमा अन्तर्राष्ट्रिय ख्याति प्राप्त वा नेपालको हितको लागि विशिष्ट योगदान पुर्‍याउने विदेशी नागरिकलाई नेपाल सरकारले सम्मानस्वरुप विभूषण प्रदान गर्न सक्नेछ।

विभूषण प्रदान गर्ने प्रक्रिया के हो ?

विभूषण ऐन, २०६४ को दफा ५ मा तोकिएका पदाधिकारी एवं निकायहरुबाट विभूषण समिति समक्ष विभूषणको लागि सिफारिस भई आए पश्चात् समितिले निर्णयका लागि नेपाल सरकार, मन्त्रिपरिषद् समक्ष सिफारिस गर्दछ।

विभूषण समितिमा को-को रहने व्यवस्था छ ?

विभूषण समितिको संरचना देहाय बमोजिम रहेको छः-

वरिष्ठ उपप्रधानमन्त्री वा निज नरहेको अवस्थामा मन्त्रिपरिषद्को वरिष्ठ मन्त्री – अध्यक्ष,
गृहमन्त्री – सदस्य,
राष्ट्रिय जीवनमा उल्लेखनीय योगदान पुर्‍याएका व्यक्तिहरुमध्येबाट समावेशी सिद्धान्तको आधारमा मन्त्रिपरिषद्ले तोकेको महिला सहित ६ जना – सदस्य,
गृह सचिव - सदस्य साचिव ।

समितिले अवश्यकता अनुसार उपसमिति गठन सक्ने।

विभूषण सिफारिसका आधारहरु के-के हुन् ?

देहाय बमोजिमका आधारहरुबाट विभूषण सिफारिस गरिन्छः-

(क) तोकिएका पदाधिकारी एवं निकायहरुबाट विभूषण समिति समक्ष विभूषणको लागि सिफारिस गर्दा देहायका आधारमा गर्नु पर्नेछः-

राष्ट्रको गौरव बृद्धि गर्ने कार्यमा विशेष योगदान पुर्‍याएको पदाधिकारी एवं व्यक्ति,
आफ्नो क्षेत्रमा उत्कृष्ट कार्य गरी राष्ट्रलाई योगदान पुर्‍याएको पदाधिकारी एवं व्यक्ति,
सरकारी सेवासँग सम्बन्धित व्यक्तिको हकमा आफूलाई तोकिएको कार्य प्रशंसनीय ढंगबाट सम्पादन गरेको व्यक्ति,
विदेशी नागरिक भए नेपालको समुन्नति तथा अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा नेपालको सम्मान, गरिमा र पहिचान बढाउने कार्यमा विशेष योगदान पुर्‍याएको व्यक्ति,
कुनै साहसी, बुद्धिमत्तापूर्ण वा लोककल्याणको हित हुने कार्य गरी विशेष योगदान पुर्‍याएको व्यक्ति,

(ख) विभूषण सिफारिस गर्दा देहाय बमोजिमको योगदान तथा मानक समेतका आधारमा सिफारिस गरिनेछः-

सम्बन्धित व्यक्तिले गरेको उल्लेखनीय कार्य एंव योगदान स्पष्ट रुपमा खुलाईएको,
सम्बन्धित व्यक्तिले गरेको कार्य एवं योगदानबाट सार्वजनिक रुपमा प्रभाव स्थापित भएको,
एउटै मर्यादाक्रममा रहँदा जनसेवा श्री मानपदवी प्राप्त गरिसकेको व्यक्तिलाई अर्को पटक सिफारिस गर्दा सोही श्रेणीको राष्ट्रदीप मानपदवीका लागि सिफारिस गर्ने,
राष्ट्रसेवकको हकमा स्थायी नियुक्ति भएको मितिले ५ (पाँच) वर्ष सेवा अवधि पूरा भएको,
सुरक्षा निकायतर्फ वढुवा भएको मितिले १ (एक) वर्ष अवधि पुरा भएको,
यस पूर्व विभूषण पाएको भए सो मितिले ३ (तीन) वर्ष व्यतित भएपछि मात्र अर्को विभूषणका लागि सिफारिस गर्ने,

तर सार्वजनिक हित, लोककल्याण, राष्ट्रको गरिमा एवं गौरव बढाउने गरी उल्लेखनीय कार्य गर्नेको हकमा यो अवधि लागू हुने छैन ।

विभूषण समितिले राष्ट्रिय हित, लोक कल्याण, श्रीवृद्धी, राष्ट्रको गरिमा र गौरव बढाउने गरी उल्लेखनीय कार्य गर्ने व्यक्तिहरुलाई विभूषण सिफारिस गर्न सक्नेछ।

कस्ता व्यक्तिलाई विभूषण सिफारिस गरिदैन ?

देहायका व्यक्तिलाई विभूषण सिफारिस गरिने छैनः-

आफूले प्राप्त गरेको विभूषण कसैलाई विक्री गरेको वा बन्धकीमा राखेको,
आफूले प्राप्त गरेको विभूषणको मर्यादा विपरीत हुने गरी विभूषणको प्रयोग गरेको वा कसैलाई प्रयोग गर्न दिएको,
निलम्वनमा परेको वा नैतिक पतन देखिने फौजदारी कसुरमा सजाय पाएको,
भ्रष्टाचार, जवर्जस्ती करणी, मानव बेचविखन तथा ओसारपसार, लागूऔषध बिक्री वितरण तथा निकासी पैठारी, सम्पत्ति शुद्धिकरण तथा राहदानी दूरूपयोग सम्बन्धी कसुरमा अदालतको अन्तिम फैसलाबाट सजाय ठहर भएको,
बैंक तथा वित्तिय संस्थाको ऋण नियतवश नतिरी प्रचलित कानून बमोजिम कालो सूचीमा रहेको,
प्रचलित नेपाल कानूनद्वारा अयोग्य हुन सक्ने आधारहरु समेत आकर्षित हुने,

यी उपर्युक्त खण्ड (क) देखि (च) सम्मका कसुरमा संलग्न भएको प्रमाण फेला परेको अवस्थामा साविकमा घोषणा भई विभूषण (मानपदवी, अलंकार र पदक) पाईसकेको भए सो समेत रद्द गर्न सकिनेछ ।

प्राप्त गरेको विभूषण कुन अवस्थामा रद्द हुन सक्छ ?

विभूषण ऐन, २०६४ बमोजिम कुनै नेपाली नागरिक वा विदेशी व्यक्तिलाई प्रदान गरिएको विभूषणलाई नेपाल सरकारले देहायको अवस्थामा रद्द गर्न सक्नेछः-

नेपालका विरुद्ध हातहतियार उठाएमा वा उठाउने कुचेष्टा गरेमा वा शत्रु राज्यलाई कुनै प्रकारबाट सहायता दिएमा वा नेपाल विरुद्ध जासुसी गरेमा,
नेपालले समेत भाग लिएको युद्धको समयमा नेपालको शत्रु राज्यको तर्पबाट युद्धमा भाग लिएमा,
आफूले प्राप्त गरेको विभूषण कसैलाई बिक्री गरेमा वा बन्धकीमा राखेमा,
आफूले प्राप्त गरेको विभूषणको मर्यादा विपरीत हुने गरी विभूषणको प्रयोग गरेमा वा कसैलाई प्रयोग गर्न दिएमा।

विभूषणको विषयमा थप जानकारीका लागि कहाँ सम्पर्क राख्नु पर्दछ ?

जिल्ला प्रशासन कार्यालयहरु तथा गृह मन्त्रालयको विभूषण तथा समारोह प्रबन्ध शाखामा यस विषयमा थप जानकारी प्राप्त गर्न सकिन्छ।

विभूषण

बारम्बार सोधिने प्रश्नहरु